Serginin başlığı bir yana, çoğu zaman farkında olmasak da denim, günlük hayatımızda bir tekstil ürününden çok daha öte anlamlar taşımaktadır. Denim ülkemizde çoğunlukla kot ismiyle anılır. Benzer kimi örneklerinde karşılaştığımız gibi kökeni aslında bir markaya dayanan ‘kot’, bu tekstil türünün halk arasındaki ismi halini almıştır. Kot, 1960’lı yıllardan itibaren denim üretmeye başlayan Muhteşem Kot’un soyadı ve aynı zamanda markasının ismidir. 80’li yıllarla birlikte kapanma noktasına gelen marka artık hatırlanmıyor olsa da popüler olmuş bu ürünün artık ismi durumundadır.

Tüketim ürününden sembole

Denim, medeniyet tarihimizin en ilginç tüketim ürünlerinden birisi konumunda. Önce kırsal, devamında endüstri işçileriyle özdeşleşen kullanımı, 50’lerde yeşermeye başlayan Hollywood asiliğinde başrolü üstlenmeye başlar. Başkaldırıdaki ikon rolü, 60’lar ‘reklam çağı’ ve kadın hakları hareketinin sembolü haline gelmesiyle denimin asilik algısı iyiden iyiye perçinlenir.  70’lerde kadın modasına dahil olmasıyla birlikte denim adeta özgürlüğün günlük hayattaki sembolü haline gelir.

Denimin ülkemiz yakın tarihindeki gelişimi dünyadaki örneklerine paralellik taşır. Muhteşem Kot’un üretimlerinden habersiz olunan dönemlerde bile, Amerikan üslerinin bulunduğu kentlerde denim giysiler ikinci el olarak satılmaya başlar. 70’ler süresince ülkemizde yaşanan siyasi karışıklık içinde denim giysiler belirli bir başkaldırının sembolü olarak kimi gençlerin adeta üniforması haline gelir. 80’li yıllarla birlikte tüm dünyada Amerikan yaşam tarzı ve tüketiminin popülerleşmesi denimin kullanımını çok daha yaygın hale getirir.

Denim bugün, dünyanın sınıf farkı gözetmeksizin evrensel olmuş tüketim ürünleri arasında kendine özgü bir yere sahiptir. Diğer tekstil ürünlerine karşın denim herkes tarafından kolaylıkla tanınır ve kullanılır. Milyarder bir iş insanın ya da en alt gelir grubundaki birinin üzerinde aynı denim giysiyi görebilir ve bunu şaşırtıcı bulmayız.  En şık ortamlardan, en kirli çalışma şartlarına kadar denim insan bedeninde kendine yer bulur.

Sonsuz renk skalası ile kusursuz portreler

Denimin kendine özgü örgüsünün sağladığı dayanıklı ve güçlü yapısı ilk olarak işçi üniforması olarak kullanılmasına neden olmuşken, yaratıcılık alanında da geniş imkanlar yaratır. Güçlü dokuması sayesinde diğer kumaşlarla sabit hale gelmesi mümkün olmayan kimi formları denimle oluşturmak mümkündür. Taşlama veya kazımayla kendine özgü indigo mavisi adeta sonsuz bir renk skalası sunar. Tıpkı sınıfsız biçimde birbirinden farklı kitlelere hitap etmesi gibi işlem gördükçe denimin bambaşka tonları keşfedilebilir. Berry’nin de çalışmalarında son derece faydalandığı denimin bu özelliği, insan gözünün başka renk aramaya gerek bırakmayacak ölçüde kusursuz portrelerin ortaya çıkmasına imkan vermektedir.

Denim aynı zamanda çevre dostu sürdürülebilirliğin ilk uygulandığı ürünlerdendir. Taşlamasında kullanılan yöntemlerin insan sağlığına olan zararları kısa sürede kendini göstermiş, sürdürülebilirlik alanındaki ilk yasal düzenlemeler denim üretimi alanında yürürlüğe girmiştir. Öte yandan diğer tekstil ürünleri gibi eskimeyen, yıprandıkça farklı bir tarz yaratan denim, kendine özgü bu özelliğiyle sürdürülebilirlik alanında örnek bir kullanım alanı kazanır. Denim, çoğu zaman farkına varmasak da kendimizdeki yaratıcılığı deneyimlediğimiz ilk alanlardandır. Dünya genelinde popüler olmaya başladığı 80’li yıllardan beri neredeyse hepimiz denimlerimize farklı biçimler veriyoruz. Eskidikçe denim giysilerimizde yeni görünümler kazandırıyor, dönüştürüyoruz. Denim pantolonlarımızın, ceketlerimizin çeşitli bölgelerinde özgürce yırtıklar, kazımalar yapıyoruz. Kimi bölümlerini kesip farklı giysiler yaratıyor, üzerine sloganlar yazıp, simgeler çiziyoruz. Parçalarını birleştirip farklı kullanım ürünleri tasarlıyoruz.

Ian Berry moda ve tasarım kökenli bir sanatçı. Çoğumuz denim giysilerimizi moda ve tasarımın bir parçası olarak karşılayıp kullanıyor olsak da denim, tüm insanlık için temel kimi değerleri temsil ediyor. Medeniyetimizde yer almaya başladığı günden beri biçim olarak neredeyse hiç değişmemiş olan denim, ona temas eden her bireyin özgürlük ve yaratıcılık alanı olarak yaşamaya devam edecek gibi görünüyor. Ian Berry, “Denim Ötesi / Beyond Denim” sergisi Kalyon Kültür Teşvikiye’de 14 Şubat 2025 tarihine kadar devam ediyor.

Okuyucuya Not: Prof. Dr. Halil İnalcık’ın denimin kökenini Anadolu olarak gösterdiği açıklamalarının yer aldığı  “Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar” (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) kitabı konunun meraklılarının ilgisini çekecektir.